Urfa toprağı, bitkisi, tarihi ile kıymeti bilinmeyen bir şehir.
Urfa dilinde adı “HIRNIF”, bilimsel adı Prosopis Farckta-Çedi olarak bilinen bir bitki…
Yıllardır araziye gidip gelirken dikkatimi çekiyor. Toprağın susuzluktan kıvrandığı Urfa ağustosunda özellikle toprağı kalın olan arazilerde yemyeşil olma özelliğini koruyan bir bitki. İnsan elinin değmediği, gölge olmayan yerlerde meyvesini veriyor. En çok Tuzlu arazileri seviyor.
Büyüklerimiz hayattayken yaz aylarında araziye çıktığımı duyduklarında “olmuşsa bana “HIRNIF” topla getir” derdi.
Gençlik kafası pek sebebini sormazdım. Son yıllarda özellikle yanan-otu sürülen yerlerin hemen ardından toprakta çıkan ilk bitki oluşu ile yeniden dikkatimi çekmeye başladı. Özellikle bu yıl sıcaklığın pik seviyelere ulaşması ile bol bol meyvesini vermeye başladı. Bitki Üst Suriye coğrafyasına ait bir bitki. Anadolu’nun güney ve doğu kısımlarında bolca yetişmeye başlamış. Geniş bir coğrafyada yetiyor ama Urfa’da yetişen ile ilgili ilginç bilgilere ulaştım. Türkiye’de bu bitki ile ilgili sadece İTÜ de 2016 yılında bir araştırma yayınlanmış. Onun dışında bilgi yok. O araştırmada da Tıbbi faydalarından bahsederken özellikle Şanlıurfa bölgesinde yetişen cinsine atıf yapılıyor. Diğer bilgiler yine yabancı kaynaklı. Bizim Harran üniversitesinin ne zaman dikkatini çeker ne zaman klimalı odalardan çıkıp araştırma yaparlar bilmem…
Özellikle Antioksidan oluşu çok önemli bir detay.
Geçmişin insanı bu bitkiden çok faydalanmış.
Harran’da Yaşlı insanlarla konuşmamda “eskiden yaz meyvesi diye bunu toplayıp yerdik. Şimdi çarşı meyvelerine kolay ulaştığımız için bunun suratına bakmıyoruz ”dediler.
Kimyagerlerimiz, eczacılarımız, ziraatçılarımız hazırla yetinmeye devam etsinler, ben uzman değilim ama elde ettiğim teknik bilgileri paylaşayım. Biri okur, memleket sevdalısı biri çıkar, Bir şimşek çakar kafasında daha detaylı ar aştırma yapar belki…
Bağışıklığı güçlendirmesi, hücre hasarlarını gidermesi, Mantara karşı etkili olması, İshal kabızlık gibi bağırsak problemlerinde kullanılması, Kalp hastalıklarında kullanılması, diyabet (şeker) tedavisinde kullanılması, bakteri, parazit ve şark çıbanında kullanılması, kolesterol, yara iyileştirme tedavisinde kullanılması gibi birçok fonksiyona sahip olduğunu öğrendim, hangi derde ne kadar kullanılır ona eğer araştırma yaparlarsa uzmanlarımız karar verecek.
DERLEDİĞİM BİLGİLER ŞUNLAR:
Oksijen canlıların enerji döngüsünde önemli bir role sahip olmasına rağmen, serbest radikallerle etkileşerek oksidatif strese sebep olmaktadır. İndirgenme ve yükseltgenme reaksiyonları arasındaki dengesizlikten kaynaklanan oksidatif stres, hücre yapısına zarar vermekte ve birçok hastalığa sebep olmaktadır. Kalp ve kardiovasküler rahatsızlıklar, kanser, immün sistem ile ilgili hastalıklar ve yaşlanma oksidatif stresin yol açtığı hastalıklara örnektir. Oksidatif stres insan hücrelerini etkilemesinin yanında, sebze ve meyvelerde de bozulmalara yol açmaktadır. Hücre degradasyonun sebep olduğu her çeşit kanser türleri, kalp hastalıkları, cilt rahatsızlıkları gibi hastalıklara sebep olmaktadır. Serbest radikallerin olumsuz etkileri göz önüne alınacak olursa, antioksidan bileşikler sağlıklı bir yaşam için oldukça önemlidirler. Doğal antioksidanlar hayvan kaynaklı olmakla birlikte, çoğunluk olarak bitki kaynaklarından oluşmaktadır. Prosopis'in bir alt türü olan Prosopis farcta 30-80 cm uzunluğunda küçük dikensi ağaçsılar olup, genellikle Kuzey Afrika ve Orta Doğu'nun doğusuna yayılmıştır. Türkiye'de sadece Şanlıurfa'da yetişmektedir. Prosopis farcta' nın yerel halk tarafından geleneksel kullanımı diyabetik rahatsızlıkları gidermesi amacıyla çayının yapması şeklindedir. Çay içiminin yanında yaraları iyileştirmesi için merhemi hazırlanarak direk tedavisi olduğu da kaynaklarda yer almıştır. (1)
Prosopis farcta (Hırnıf), yer altı ağacıdır. Yer üstünde, 20-100 cm (nadir durumlarda 4 metreye kadar) yüksekliğinde bir çalıya benzer. Ayrıca, yer altında, dalları 20 metre veya daha fazla derinliğe kadar uzanan bir gövdeden oluşan bir kök sistemi vardır. Yani aslında bir ağaçtır ve sadece tepesi yer seviyesinin üzerine çıkar. "Ağaç tepesi", hepsi aynı gövdeye bağlı, 1000 metrekare veya daha fazla alana yayılabilen bir çalı topluluğundan oluşur.
Meyvesi yenilebilir. Olgunlaşma sürecinde rengi pembeden kahverengiye döner. Dokusu süngerimsi ve tadı yavandır. Düzensiz, kese benzeri bir şekle sahiptir ve derimsi bir kabukla kaplıdır. Çekirdekleri küçük, kahverengi ve düzdür. Bedevi göçebelerin meyveyi kavrulmuş olarak yedikleri bilinmektedir.
Halk hekimliğinde bu meyve idrar söktürücü olarak, kabızlık , basur , diş ağrısı, diyabet , böbrek taşı , cilt rahatsızlıkları ve daha fazlasına karşı kullanılır .
Bitki ve bileşenleri genel olarak toksik(zehirli)değildir. Sadece dört çocuğun, baklalı tohumları yuttuktan sonra hafif klinik toksisite geliştirdiği bir rapor bulunmaktadır(wikipedi)
Prosopis farcta (Çakal Dikeni), geleneksel tıpta uzun yıllardır kullanılan ve son yıllarda modern bilimsel araştırmaların da ilgi odağı olan bir bitkidir. Yapılan çalışmalar, bitkinin çeşitli kısımlarının (meyve, kök, yaprak) potansiyel tıbbi faydalarını ortaya koymaktadır.
Ancak, unutulmamalıdır ki, bu faydalar genellikle bilimsel çalışmalarla (in vitro, hayvan deneyleri veya sınırlı insan çalışmaları) ortaya konulmuştur ve bitkiyi bir tedavi aracı olarak kullanmadan önce mutlaka bir sağlık uzmanına danışmak gerekir.
Prosopis farcta'nın potansiyel tıbbi faydaları:
Antioksidan ve Antifungal Özellikler:
Bitki, yüksek oranda flavonoid ve fenolik bileşikler içerir. Bu bileşikler, vücuttaki serbest radikallerle savaşarak hücre hasarını önlemeye yardımcı olan güçlü antioksidanlardır.
Araştırmalar, bitkinin antifungal (mantar karşıtı) aktiviteye sahip olduğunu göstermektedir.
Antidiyabetik Etki:
Geleneksel olarak şeker hastalığında kullanıldığı bilinmektedir.
Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde, bitki özlerinin kan şekeri seviyelerini düşürmeye yardımcı olduğu ve diyabetin neden olduğu bazı doku hasarlarını önleyici etkiler gösterebileceği belirtilmiştir.
Antimikrobiyal ve Antiparaziter Etkiler:
Bitkinin meyve, yaprak ve kök özleri üzerinde yapılan çalışmalar, çeşitli bakteri ve parazitlere karşı antimikrobiyal ve antiparaziter etkiler gösterdiğini ortaya koymuştur.
Özellikle Leishmania major adı verilen parazitin neden olduğu kutanöz leishmaniasis (şark çıbanı) hastalığına karşı etkili olabileceği yönünde araştırmalar bulunmaktadır.
Kalp ve Damar Sağlığı:
Geleneksel olarak göğüs ağrısı (anjina) ve kalp-damar rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmıştır.
Yapılan araştırmalarda, bitki kökünden elde edilen özlerin kolesterol ve trigliserit seviyelerini düşürdüğü, böylece damar sertleşmesi riskini azaltmaya yardımcı olabileceği gözlemlenmiştir.
Geleneksel Kullanım Alanları:
İshal ve Dizanteri: Bitkinin kökleri, ishale ve dizanteriye karşı geleneksel bir ilaç olarak kullanılmıştır.
Sindirim Problemleri: Meyve ve yapraklarının müshil (bağırsakları çalıştırıcı) etkisi olduğu rapor edilmiştir.
Yara İyileşmesi: Diyabetik yaraların iyileşmesine yardımcı olduğuna dair geleneksel kullanımlar bulunmaktadır.
(1).Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016-Aydın, İlkin
