URFADA DÜĞÜN GELENEĞİ - I- ZEYNEP ATEŞ

Evlenme ça ğına gelen erkeğin anne ve babası veya yakınları oğullarına kız aramaya başlar. Anne tanıdıklarına özellikle yaşlı akrabalarına oğlumu evlendireceğim acaba münasip bir kız bulabilir miyem ? diye sorar. Hamamda, düğünlerde, kır gezintilerinde, kızları araştırmaya, huyunu soyunu sormaya başlar. Her girdiği toplulukta kızları inceler ve değerlendirmeye tabi tutar. Gözüne hoş görünen bir kız olursa ilk önce kızın yakın komşularından soruşturmaya başlar. Oğlanın annesi bu araştırmalarda kız tarafını kendi menfaatine uygun olarak inceler. Acaba bu kız nasıldır? Derdimizi çeker mi? Gişi kızı mıdır komşularda kendilerinden sorulan genç kız hakkında mabalı günahı benim boynuma diyerek teminat verir. Şayet kızı tavsiye etmiyorsa komşumuzdur ama pek ilgimiz yoktur diyerek kesin kesin bir şey söylemek istemezler veya istenmemesi gerektiğini ima ederler. Hiçbir kimse bir genç kızın kısmetine mani olmak istemez ve hiç bir genç kız kötülenmez. Daha önceden bahsedildiği üzere Urfa kalabalık ailelerin bulunduğu bir kentimiz olması nedeniyle uzak ve yakın akrabalıklar mevcuttur. Urfal ılar kendi ailesini ve akraba çevresini araştıracak olursa zincir gibi birbirine bağlı akrabalıklar görülür. Urfada herkes hemen hemen birbirinin akrabasıdır. Ya anne tarafından ya da baba tarafından, ya yakın ya da uzak ama bir bağ mevcuttur. Ayrıca bir de mahle şenliği “tabir edilen aynı mahallede oturan mahalle sakinlerinin sürekli bir arada bulunmaları nedeniyle birbirlerine karşı daima saygılı, küçüklerini ise şefkatle korumalarından dolayı kız istemelerde ilerde doğabilecek bir hoşnutsuzluğa mani olmanın çaresi de istenilen kızın daima iyi taraflarını söylemelerine neden olur. Yak ın ve uzak akrabalıklar dışında him konşi tabir edilen, duvarları bitişik çok yakın evde oturan ailelerde birbirlerine karşı büyük sorumluluk duyarlar. Bunun yan ında asker arkadaşı, dükkan komşusu okul arkadaşı, bağ komşusu, sıra arkadaşı gibi insanları birbirine yaklaştıran toplum olmayı kolaylaştıran sebepler yörede kız istemelerde büyük bir sorumluluk gerektirir. İslam inançlarına göre bir başkası aleyhine konuşmanın yani gıybet etmenin büyük günahlardan sayılması da kızın veya erkeğin daima iyi taraflarını söylemelerini gerektirir.çok iyidir, terbiyelidir, gişi kızıdır derler. O ğlanın annesi daha önceden tespit edilmiş olan kızın evine ansızın veya haberli olarak yanına yakınlarını da alarak gider. Havadan sudan konuşulduktan sonra oğlanın annesi veya bir yakını genç kızdan bir bardak su ister. Su isteme aslında bir konuşma sebebidir.Maksat kızın yürüyüşünü, davranışını, konuşma şeklini, ses tonunu, becerikliliğini test etmek içindir. O ğlan tarafı şayet kızı beğendiyse bir fırsatını bulup kız odadan çıkınca kızın annesine Allah bağışlasın, nişanlısı, sözlüsü var mı ? diye sorarlar.Kızın annesi sorulan sorulara cevap vermezse kızın nişanlısı ve sözlüsü yok demektir. K ızın nişanlısı ve sözlüsü olmadığını anlayan oğlanın annesi kızı ve ailesini beğenmişse kendisi de oğlunun özelliklerinden, tahsilinden, terbiyesinden, becerisinden, dürüstlüğünden bahseder. Bir bakıma oğlunun kusursuz bir delikanlı olduğunu anlatmaya çalışır. Kızın annesi ise oğlan tarafının bu konuşmasını dinledikten sonra kimlerdensiz? Nerede otirisiz? Oğlu neçi? kiraçimısiz? Gibi bir kaç soru oğlan evine sorar. Müsbet cevap alındığında oğlan tarafı bir kaç gün sonra tekrar bu hususta kendilerini ziyaret edeceklerini söyleyerek kız evinden ayrılır. O gün akşamında kızın annesi durumu ayrıntısıyla kocasına anlatır. Kızın babası ise o günden sonra oğlan tarafının durumunu çevrede araştırır. Uygun gördüğü takdirde durumu hanımına iletir. Şayet uygun görmemiş ise, Avrat, oğlan evi geldiğinde kızı vermiyacağımızı münasip bir dille aynat der. Veya oğlan tarafını beğenir de dört dörtlük bulamadığı zaman kesim denilen pazarlıkta yüksek bir değer isteyerek oğlan tarafının bu işten vazgeçmesine çalışır. O ğlan tarafı bir kaç gün sonra isteme olayını gerçekleştirmek için kız evine gelir. Oğlanevi tarafı kız evince iyi karşılanınca oğlanın annesi veya aile büyüğü bundan cesaret alarak Allahın emri Peygamberin kavli ile kızıyizi oğlumuza istemeğa geldıg der. K ızın annesi ise hele babasına bi sorağ ne deyi ne demi der. Bir kaç gün sonra her iki taraf ın erkekleri de bir akşam vakti eşleri ile birlikte kızın babasından kızı istemek üzere ayrıca giderler. Olay tamamen kabul görürse Kabul, Allah her iki taraf da hay ırlı ve uğurlu etsin denilerek iş kesinlik kazanır. Şayet kızı vermek istemezlerse kızımız daha küçük, evlenecek yaşta değil, daha böyüğü duri, daha mektebe gidi gibi bahanelerle veremeyeceklerini ifade ederler. Baz ı kız istemelerde müspet cevap alamayan kimseler, kızın alınmasında ısrarlı davranmaları bazı hoş olmayan olaylar meydana getirir. Evlenme çevre köylerde başlık denilen büyük bir maddi güce dayandığı için köy gençleri bu parayı temin edememeleri halinde uzun bir zaman başka illere giderek başta inşaat olmak üzere çeşitli ağır işlerde çalışmak suretiyle başlık parası biriktirmeye çalışırlar. Kız kaçırma olayı ise yöre adetlerine oldukça ters düşen ve kolay kolay rastlanmayan bir olay olduğundan, böyle olaylar büyük kavgalara sebep olabilir. Başlık parası kız tarafının tamamen inisiyatifine kalmıştır. Hiçbir ölçüsü, kuralı ve dayanağı yoktur. Evlenecek kıza verilecek olan Mehirin yozlaşmış olmuş şeklidir. Tamamen kız tarafının erkekleri tarafından takdir edilir ve bu miktar karşı tarafa bildirildikten sonra kolay kolay pazarlık yapılamaz ve miktar değiştirilemez. Çünkü kız tarafı bunu gurur meselesi yapar. Başlık bazen nakit olarak bazen de canlı hayvan, otomobil, kamyon veya tarla olarak da alınabilir. Ayrıca kızın büyük abisine ve dayısına at, motosiklet veya silah gibi alınacak hediyeler ( halet ) başlık parasına dahil değildir. Çevre köylerde başlık parasına az da olsa bir çözüm getirmek amacıyla BERDEL adı verilen bir evlenme usulü vardır. Evlenme yaşına gelen iki erkeğin yine evlenme yaşına gelmiş olan kız kardeşlerini birbirlerine vermek suretiyle yapılan bir evlilik şeklidir. Bu tür evlenme aile büyüklerinin karar ı ile olabileceği gibi, damat adayları arasında yapılan bir anlaşma sonucunda da gerçekleşebilir. Berdel usulü evlenmede, dü ğün kafileleri aynı yolu kullandıkları için yolda karşılaşınca birbirlerinden uzak mesafede dururlar.Yaşlı bir kaç erkek gelinleri alıp iki kafilenin ortasında değişirler. Dini nikah ise gelinlerin damat evine gitmeden önce yapılır. Bu şekilde evlenmelerde gelinlerin birinin ölümü halinde diğer taraf kızını geri alır. Çünkü anlaşma tamamen bozulmuş sayılır. Gelini tekrar ailesine iade etmek istemeyen damat ise başlık parası ödemek zorundadır. Gelinin çocuk doğurmuş olması bu kuralı değiştirmez. Bu çeşit evlenme sadece köylere mahsustur. Şehir merkezinde bu çeşit evlenme yoktur. Evlenme büyük bir maddi imkan gerektiren sosyal bir olayd ır. Erkekler ve kızlar ekonomik bağımsızlıklarını kazananamamış iseler tamamen ailelerinin sağlayacağı imkanlarla yetinmek zorundadırlar. K ız isteme konusunda geçerli olan kesim kağıdında istenen herhangi bir ölçü yoktur. Tamamen kız tarafının takdirine kalmıştır. Bir kesim ka ğıdı örneği: Bismillahirrahmanirrahim ….lira başlık, altı çift bilezik, inci takım, elmas kolye, beşi birlik, firenk bağı,, kordon, altı takım elbise, altı çift ayakkabı, üç çift terlik…v.s. Haz ırlanan kesim kağıdı kız evi tarafından bir işçi kadınla oğlan evine gönderilir. Bu kağıdı getiren kadına İNDEKÇİ denir. Bu mektubu getiren kadına oğlan evi bahşiş verir. Bahşiş verilmemesi ayıp karşılanır. Oğlan evi gelen bu kağıdı inceler Şartları kabul ediyorsa mektubun altına “tamamı kabul” yazıp gönderirler.. Başlık bazı aileler tarafından istenmektedir. Gerek merkezde gerekse kırsal kesimde maddi durumu çok iyi olan aileler başlık parası istemezler. Evlenecek taraflar ın mali ve sosyal durumları aşağı yukarı aynı seviyede olması gerekir.Çünkü hem kız evinin isteyeceği eşyaları veremez hem de birbirlerinin sosyal yaşantılarına ayak uyduramazlar. Sakal Öpümü ve Nişan…yarın İpekyolda…