MODERN MİTOLOJİNİN BİZE SÖYLEDİKLERİ

Myth, eski Yunancada söylenen, ya da duyulan söz anlamlarında olup, kuşaktan kuşağa aktarılan masal, hikaye, efsane vb. karşılığında kullanılmaktadır. Heredot’un pek güvenmediği, Platon’un ise uydurma ve gülünç bulduğu, hatta halkı kandırıp uyuttuğu için zarar verici bulduğu, daha da ileri giderek Devlet kitabında, ideal devlette Homeros’un anlattığı masalların okunmamasını şart koştuğu bu mitlerin, küreselleşen dünyada, bu zamanda, bazı gruplar tarafından insanları gerçeklikten koparan, uyuşturan ve var olan gerçek dünyayı değiştirmesine engel olan bir işleve sahip olduğu düşünülmektedir. Bu görüşlerin bir gerçekliğe karşılık geldiği aşikar. Lakin, bütün bu masalların bize anlattığı hiçbir şey de yok mu gerçekten? Bir sanat eseri, elbette ki öznelliği ve kendine has oluşu bir yana, yine de eser sahibinin yaşadığı toplumdan ve kendi döneminin dinamiklerinden ayrı düşünülemez. Bilinçteki değişiklikleri irdelerken aslında dünyadaki değişikleri de irdelemiş olmaz mıyız? Filolog ve Anglo-Sakson profesörü J.R.R. Tolkien’e göre sanatsal dilin kusursuz inşası için en azından bir mitin ana hatlarını oluşturmak gerekliydi. Bugün Hollywood filmleri bile bu mitosların üzerine kurulduğu formülasyonlarla çekilirken; mitleri, masalları ya da adına her ne dersek diyelim, bir kenara atmak pek de mantıklı olmasa gerek. Koyu bir Katolik olduğu bilinen Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi serisini acaba modernleşen dünyaya bir tepki olarak okuyamaz mıyız? İki dünya savaşını da gören yazarın, bilime ve teknolojiye tapmaya başlayıp silahlanan ve tüm geleneğe sırtını çeviren bir toplumda yazdığı bu modern mitolojik eserler incelenmeyi hak etmiyor mu hiç. Popüler kültür ürünü deyip geçmeden önce birkaç örnekle serideki karakterlerin toplumsal belleğimizdeki karşılıklarına bakmak faydalı olacaktır. Mesela her şeyi gören ve gözetleyen kötülük timsali Sauron günümüz gözetim toplumuna ne kadar da benzemektedir. Evet, artık bilim kurgu olmaktan çıktı. Gözetleniyor ve izleniyoruz. Her tarafımız her şeyi gören ve hiçbir şeyi kaçırmayan kameralarla dolu. Nitekim, Bentham’ın Panoptikon düşüncesi, tıpkı Foucalt’un belirttiği gibi Fransız burjuva devrimi filozoflarının şeffaf toplum hayalinin bir devamıdır. Fakat, burada şeffaf toplum tıpkı Sauron gibi davranmakta ve bizi gözetleyenlerin isteği dışında bir şey yapmaya fırsat vermemektedir. Panoptikon kavramının kökeni de ne tuhaftır ki Yunan mitolojisine dayanmaktadır. Aynı şekilde Tolkien’in yarattığı bir başka kötü karakter Saruman’a bakalım. Bu ak saçlı, ak sakallı bilge doğaya hükmeder. Büyücülük bilir. Zamanını hep ormanlarda doğayı anlamakla geçirir. Fakat bir süre sonra aklı çelinir. Doğayı anlamak yerine onu değiştirmeye, madenleri işlemeye ve sanayi faaliyetlerine yönelir. Çirkin ve hesapçı orklarla beraber doğayı katletmeye başlar. Ne kadar tanıdık değil mi? Elbette Tolkien yazarken bunları düşünmemiş olabilir ancak Saruman’ın yerine kötülükle anlaşma imzalayan modern bilimi ve atom bombası yapmaya kadar varan bilim adamlarını, kıskanç, rekabetçi orkların yerine de modern insanı, köle gibi kötülüğe hizmet eden işçileri koyun. Belki böylelikle kafamızda daha iyi oturur Tolkien’in demek istediği. Bu örnekler çoğaltılabilir de. Evet, modern zamanlarda mitoloji, hayal dünyasına bizi mahkum etmek üzere kullanılabilir. Ancak Tolkien gibi modern mitoloji yazarlarının neye tepki verdiklerine de bakmak gerekiyor. Bir dönem İngiltere’de çocukları realist düşünmekten alıkoyduğu için belli bir yaşa kadar masal okutmanın yasaklanması düşünülüyordu. Peki bu kadar realist olmaya gerek var mı gerçekten. Hayal gücümüzü de okşayarak başarmak zor mu? Realist bir çocuk bir ejderhayı yenemeyeceğini iyi bilir. O yüzden büyüdüğünde iş hayatındaki ve toplumdaki ejderhalara da ses etmez. Bu masallar belki de, güçsüz ve savunmasız da olsa, yeterli cesaretle gerçek ve hayali ejderhaların alt edilebileceğini öğretse yine yeter. Belki de ninelerimizden dinlediğimiz o eski, fantastik masallara tekrar kulak vermeliyiz. Hala onlardan öğreneceğimiz şeyler vardır mutlaka. Çünkü bir zamanlar binlerce masal anlatıcımız, binlerce Tolkien’imiz vardı. Onları bulmalıyız ve onlara kulak vermeliyiz.